Với những khán giả thưởng thức nghệ thuật cải lương lâu năm, có lẽ cái tên đầu tiên được nhắc tới là nghệ sĩ Năm Phỉ – ngôi sao sáng rực trên vòm trời thuở bình minh của sân khấu cải lương Nam bộ – người đã làm tốn không biết bao nhiêu giấy mực của giới ký giả mỗi khi nhắc đến tài sắc lưỡng toàn của “phượng hoàng cải lương”
Bén duyên với nghệ thuật từ sớm
Nghệ sĩ Năm Phỉ được sinh ra trong một gia đình ở tỉnh Mỹ Tho – cái nôi cưu mang cho nghệ thuật cải lương từ thuở loại hình này mới chập chững những bước đi đầu tiên. Với một ngọn lửa đam mê ca hát cháy bỏng, Năm Phỉ đã sớm tìm đến với sân khấu cải lương đến nỗi bị cha từ mặt đứa con gái mê hát dù người mẹ hết lòng cổ vũ. Sự say mê sân khấu cải lương của Năm Phỉ đã ảnh hưởng tích cực tới những người em sau này, đặc biệt là NSND Bảy Nam – mẹ ruột của NSND Kim Cương.
Được gọi là thiên phú bởi khi được phát hiện ra tài năng và rời đi theo tiếng gọi của nghệ thuật thì Năm Phỉ còn quá nhỏ, chưa kịp học hành, cứ thế lao vào nghề hát. Nhưng được hưởng luật bù trừ của trời, Năm Phỉ sở hữu một trí nhớ phi thường – kịch bản vừa nghe qua là thuộc dù không biết đến một con chữ, một thiên tư thông minh mà hầu hết giới sân khấu chưa dễ có người bì kịp, nên cô đã thành công, đã nổi tiếng. Năm Phỉ sớm trở thành ngôi sao sáng chói ngay từ khi mới vào tuổi 15.
Những vai diễn độc nhất vô nhị
Trong nghệ thuật cải lương ngoài giọng ca hay còn lệ thuộc sự hóa thân vào nhân vật của diễn viên, khi ấy hình tượng vai kịch mới hoàn chỉnh và lôi cuốn người xem. NSND Ba Vân đã từng phát biểu: “Theo tôi, cô Năm Phỉ là thiên tài trong lĩnh vực cải lương, một tấm gương sáng trong việc rèn luyện và sáng tạo nghệ thuật. Có thể nói cô là người dẫn đầu trong nghệ thuật diễn xuất thật không quá đáng”.
Các vai diễn gắn liền với tên tuổi của cô như: Bàng Quý Phi trong vở “Xử án Bàng Quý Phi”, Điêu Thuyền trong vở “Lã Bố hý Điêu Thuyền”, Lý Ngọc Nương trong vở “Trà hoa nữ”, Mộng Hoa trong vở “Mộng Hoa nương”, Lan trong vở “Lan và Điệp”… Nhưng tiêu biểu nhất là vai Bàng Quý Phi trong vở vở “Xử án Bàng Quý Phi” diễn năm 1931.
Vở diễn “Xử án Bàng Quý Phi” do nghệ sĩ Năm Phỉ đóng đào chánh đã được gánh Phước Cương đưa sang Paris trình diễn nhân dịp đấu xảo. Vở diễn này đã đem về cho Năm Phỉ 4 huy chương và một khoản thù lao hậu hĩnh, tương đương với hàng ngàn lượng vàng thời bấy giờ. Vở “Xử án Bàng Quý Phi” sau đó còn được công diễn tại nhiều nơi và trở thành một trong số những vở diễn có doanh thu và tần suất biểu diễn cao nhất trong lịch sử sân khấu cải lương Việt Nam. Trong giai đoạn này đã xuất hiện nghệ sĩ Phùng Há, Bảy Nam, Kim Oanh, … nhưng giọng ca và tài năng diễn xuất của Năm Phỉ luôn được tôn vinh bậc trên.
Giọng hát ấm và khàn của Năm Phỉ ám ảnh bao người vì sự truyền cảm da diết. Riêng nghệ thuật diễn xuất đã được Năm Phỉ chăm chút từng chi tiết độc đáo gây ấn tượng bất ngờ cho khán giả. Nhân vật của cô thấm đẫm nội tâm phận đời, tạo sự cuốn hút sống động trên sân khấu. Người ta bảo cô Năm Phỉ là hiện thân của sự đau khổ. Lời nói ấy tuy không đúng lắm nhưng cũng tượng trưng được sở trường của cô vì kịch phẩm là phản ánh của tâm hồn kẻ si tình đắm đuối, có thể bỏ tất cả để thỏa mãn lòng yêu từ sân khấu đến cuộc đời. Cô áp dụng lòng yêu chan chứa trong tất cả vai tuồng thích ứng với bản năng của cô, cô đã tạo được nhiều kịch phẩm bất hủ, ai oán, não nùng. Ta có thể nhận thức cái hay trong vai Bàng Quý Phi, vai tuồng sở đắc của cô, đã từng làm cho khán giả Paris mềm lòng và sụt sùi khóc. Để có những cái hay xuất chúng làm kinh ngạc mọi người vì cô không còn là cô nữa, mà là hiện thân của vai tuồng cô đóng trên sân khấu. Cô đã chiếm giữ được cảm tình nồng hậu, một hoài tưởng êm đềm trong lòng của khán giả bốn phương…
Có thể nói, nghệ thuật diễn xuất của nghệ sĩ Năm Phỉ đã đạt đến một sự mẫu mực hiếm có. Dù là đóng vai nào trong vở tuồng Tàu, tuồng xã hội hay tuồng Tây phóng tác cũng đều để lại những dấu ấn khó quên.
Ngày nay, có dịp nhắc đến hai tiếng Năm Phỉ, công chúng nghệ thuật cải lương Nam bộ đã nghĩ ngay đến hình ảnh thân thương của một nghệ sĩ tài hoa bạc mệnh một thời vang bóng. Chân dung và giọng hát của nghệ sĩ Năm Phỉ sẽ còn mãi hiển thị trong tâm khảm khán giả mộ điệu sân khấu nước nhà. Và giọng ca ngọt ngào quyến rũ của nghệ sĩ sẽ mãi là những dư thanh lắng đọng trong tim mọi người và thế giới nghệ sĩ tri âm bốn phương. Ghi nhớ sự đóng góp của người nghệ sĩ đặc biệt này, tỉnh Tiền Giang đã đặt tên bà cho một đường phố chính: “Lê Thị Phỉ”.
Trong Audio Hồi ký nghệ sĩ Kim Cương đã dành 1 tập để khắc họa cuộc đời của Ngôi sao cô đơn – Năm Phỉ – mời Quý Khán giả lắng nghe
